O Νίκος Ταμπακίδης είναι Πρώην Δήμαρχος Αγίων Αναργύρων, Πρώην Γ.Γραμματέας Περιφέρειας Ιονίων Νήσων

Στο τελευταίο κείμενο της χρονιάς θέλουμε έστω και περιληπτικά να συμπεριλάβουμε κάποιες από τις βασικές έννοιες των προηγούμενων 37 κειμένων. Προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε τις έννοες αυτές με συστημικό τρόπο χρησιμοποιώντας έστω και επιφανειακά τη θεωρία της Πολυπλοκότητας και του Χάους αντιμετωπίζοντας τα ανθρωπογενή συστήματα σαν έμβια όντα παρά σαν καλοκουρδισμένες μηχανές.

Η Επικουρικότητα, η Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση, η Διαλειτουργικότητα, η Ανάπτυξη κλπ είναι έννοιες που μαζί με τα παραπάνω θα επανέλθουμε αναλυτικότερα με τα νέα κείμενα το 2023.

Ξεκινώντας με αφορμή το χιόνι…και αργότερα με τις πυρκαγιές προσεγγίσαμε το θέμα της πολιτικής προστασίας λέγοντας.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται μέσα σε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο διαχείρισης, και όχι με μεμονωμένες και ασύνδετες υπηρεσίες και δράσεις πρόληψης η καταστολής.

Μεταξύ των παραμέτρων πρέπει να περιλαμβάνονται τα εξής:

1.ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

2.ΔΙΑΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

3.ΑΠΟΦΥΓΗ ΛΥΣΗΣ ΛΑΘΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

1.Συστημικη προσέγγιση

Είναι λάθος να επιμένουμε να σχεδιάζουμε και να διοικούμε τους οργανισμούς (Υπουργεία, Περιφέρειες, Δήμοι) σαν να ήταν απλές μηχανές, ενώ αυτά λειτουργούν ως σύνθετα συστήματα. Σήμερα ο κόσμος είναι τόσο συνδεδεμένος γεωγραφικά και χρονικά που οποιοδήποτε γεγονός σε ολόκληρο τον πλανήτη μπορεί ενδεχομένως να επηρεάσει αλλά γεγονότα που ελάχιστα κατανοούμε. Ζούμε πλέον τη Συστημική Εποχή.

Στη Συστημική Εποχή προσεγγίζουμε το «υπό μελέτη σύστημα», χωρίς να το χωρίζουμε σε μικρά αποσπώμενα μέρη.

2.Διαλειτουργικοτητα

Είναι πολύ σημαντικό να γίνει σαφές ότι η διαλειτουργικότητα επιβάλλει ενιαία λειτουργικά χαρακτηριστικά και αποτελεί – έστω και αφανώς- προϋπόθεση για να διαθέτει στην πράξη ένα σύστημα τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών!

Η έλλειψη διαλειτουργικότητας κάνει πολύ δύσκολη την αποτελεσματική συνεργασία (και άρα και τη δυνατότητα δικτυακής λειτουργίας) μεταξύ διοικητικών δομών (οι Υπηρεσίες δε «μιλούν» μεταξύ τους).

.Είναι πολύ σημαντικό να γίνει σαφές πως η διαλειτουργικότητα επιβάλλει ενιαία λειτουργικά χαρακτηριστικά μεταξύ συνεργαζόμενων συστημάτων.

Ένας τομέας όπου μπορεί εύκολα να αποδειχθεί ότι η διαλειτουργικότητα υποστηρίζει τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών είναι ο Τομέας της Πολιτικής Προστασίας, ο οποίος μάλιστα αποτελεί έναν απαιτητικό και κρίσιμο χώρο δοκιμασίας και αξιολόγησης της Δημόσιας Διοίκησης και της Αυτοδιοίκησης.

Ο μεγάλος κίνδυνος είναι να επιλύσουμε σωστά το λάθος πρόβλημα!

Λέγεται ότι όταν ο Albert Einstein ρωτήθηκε τι τον βοήθησε περισσότερο να διατυπώσει τη θεωρία της σχετικότητας απάντησε: «Η ανακάλυψη του τρόπου να διατυπώσω το πρόβλημα».

O Στρατηγός H. Norman Schwartzkopf είχε δηλώσει: «Αφότου ζύγισα πολλά σχέδια (για τη διεξαγωγή του πολέμου του Κόλπου το 1992), για περισσότερες από 4 ώρες, συνειδητοποίησα πως έθετα την ερώτηση με λάθος τρόπο»

Για να ορίσουμε σωστά το πρόβλημα της διαχείρισης των ακραίων καιρικών φαινομένων πρέπει:

Να συμπεριλάβουμε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στην ανάλυση του προβλήματος.
Να δημιουργήσουμε ένα ευρύ φάσμα επιλογών από το οποίο θα επιλέξουμε.
Να θέσουμε με ευρύτητα τα όρια του προβλήματος.
Να προσεγγίσουμε το πρόβλημα συστημικά, δηλαδή να εξετάζουμε το ευρύτερο σύστημα στο οποίο βρίσκεται το πρόβλημα, δίχως να το χωρίζουμε σε μικρά απομονωμένα μερη.
Η έννοια της Διακυβέρνησης

Σε μία χώρα, η Κεντρική Κυβέρνηση, η Περιφέρεια ή ο Δήμος δεν είναι οι μοναδικές κοινωνικές δομές. Υπάρχουν επαγγελματικοί Σύλλογοι, Επιμελητήρια και Συνδικαλιστικές οργανώσεις. Υπάρχει η Εκκλησία, οι Εθελοντικές οργανώσεις και οι ΜΚΟ. Υπάρχουν, πάνω από όλα, οι πολίτες. Όλοι αυτοί οι συντελεστές στις οργανωμένες και προηγμένες κοινωνίες είναι εταίροι σε αυτό που λέγεται κοινωνικό όραμα και βούληση.

Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Δήμος είναι υποσύνολο της πόλης.

Στο πλαίσιο της Διακυβέρνησης ένα (ανομοιογενές) άθροισμα ατόμων ή ομάδων μετατρέπεται σε (λειτουργικό και δυναμικό) σύνολο που λέγεται ανθρώπινη κοινωνία. Γίνεται ένα σύνολο με κοινές επιδιώξεις και στόχους.

Τι προσδοκά ο πολίτης από τις υπηρεσίες του Δημόσιου τομέα

Η Δ.Διοίκηση πρέπει να προσεγγίζει τους πολίτες με βάση τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους και οφείλει να έχει το επίπεδο ικανοποίησης των προσδοκιών του πολίτη ως σημείο εκκίνησης των ενεργειών της.

Η ικανοποίηση είναι μία ευρέως αποδεκτή έννοια. Οι σημαντικότερες από τις δυσκολίες για την κατανόηση και χειρισμό της έννοιας «ικανοποίηση» είναι οι ακόλουθες:

Η ικανοποίηση είναι μια έννοια πολύπλοκη, καθώς είναι το αποτέλεσμα της σύνθεσης εμπειριών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το σημείο μέτρησης της.
Η ικανοποίηση του πολίτη είναι ευμετάβλητη, είναι μια έννοια εξόχως δυναμική καθώς αλλάζει με την πάροδο του χρόνου: νέες εμπειρίες και επίπεδα επίγνωσης θα μεταβάλουν τα ενδεχόμενα επίπεδα ικανοποίησης που θα μπορούσαν να επιτευχθούν.
Μπορεί να είναι δύσκολο να εκφραστούν οι αιτίες που οδηγούν στην ικανοποίηση – και ιδίως όταν εξετάζονται οι λιγότερο απτές διαστάσεις των υπηρεσιών (ευγένεια, προθυμία, κατανόηση κλπ).
Κατά κανόνα, είναι πολύ πιο εύκολο να εκφραστούν οι αιτίες της δυσαρέσκειας παρά της ικανοποίησης – και κυρίως εάν πρόκειται για τη βέλτιστη κατάσταση.
Σύγχρονοι ΟΕΥ (Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας)

Μια βασική προϋπόθεση για να μπορέσει η Δημόσια Διοίκηση να λειτουργεί ως ενιαίος συνεκτικός χώρος εφαρμογής ολοκληρωμένων πολιτικών είναι να διαθέτει εκπαιδευμένο προσωπικό και δομές που να μπορούν να προσδιορίσουν τις ποσοτικές και ποιοτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ συνιστωσών από διαφορετικούς τομείς, όπως για παράδειγμα:

Μεταφορές και Οικονομία
Συγκοινωνίες και Κοινωνική πολιτική
Ενέργεια και Περιβάλλον
Υγεία και Αθλητισμός
Δημόσια Διοίκηση και Περιφερειακή ανάπτυξη
Παιδεία και Απασχόληση
Πολιτική προστασία και χρήσεις γης
αλλά και Τομεακές – Κοινωνικές – Αναπτυξιακές συσχετίσεις όπως:

Δημοτικός φωτισμός και αξιοποίηση κοινωνικών υποδομών
Δημόσιες Συγκοινωνίες και κοινωνικός αποκλεισμός
ΑμΕΑ και Ενημέρωση
Τοπική Οικονομία και βαδισημότητα
Ηλικιωμένοι και Τεχνολογία
Νέοι και Ψυχαγωγία
Γονείς και ενημέρωση του καταναλωτή, κλπ
Ο τρόπος για να υλοποιηθεί αυτή η ανάγκη συνεκτικότητας του λειτουργικού χώρου της Διοίκησης είναι η εισαγωγή Οργανισμών Εσωτερικής Υπηρεσίας (ΟΕΥ) με αρχιτεκτονική συνδεδεμένων λειτουργιών. Είναι προφανές πως, αν δεν υπάρχει αυτή η προσέγγιση διατομεακής συσχέτισης, οποιαδήποτε αναφορά για ανάλυση κόστους – ωφέλειας ή για μέτρηση παραγόμενου αποτελέσματος είναι απολύτως αυθαίρετη και αναξιόπιστη. Επί παραδείγματι, αν δεν υπάρχει τεκμηριωμένη ανάλυση και ποσοτικός προσδιορισμός των επιδράσεων αναβάθμισης του δημοτικού φωτισμού στην ενίσχυση της τοπικής Οικονομίας ή στην αξιοποίηση των κοινωνικών υποδομών, τότε για ποια σοβαρή ανάλυση κόστους – ωφέλειας μπορούμε να μιλάμε;

Το πρόβλημα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο σε περιπτώσεις ποιοτικών επιπτώσεων μιας δράσης: Με ποιες και πόσες μονάδες θα μετρηθούν οι επιπτώσεις ενός έργου αναβάθμισης τμήματος του δικτύου των πεζοδρομίων στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού ή την προώθηση της χρήσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς;

Χρειάζεται να προσδιορίσουμε τη διαλεκτική σύνδεση αφενός των λειτουργικών χαρακτηριστικών των Δημόσιων υπηρεσιών και αφετέρου τη σχέση τους με τον πολίτη. Σε κωδικοποιημένη μορφή, πρέπει να προσδιορίσουμε:

Τι περιμένει ο πολίτης από τη Δημόσια Διοίκηση
Πότε είναι ευχαριστημένος ο πολίτης από τη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης
Ποιοι είναι οι παράγοντες που προσδιορίζουν το είδος και την έκταση των προσδοκιών/απαιτήσεων του πολίτη από τη Δημόσια Διοίκηση
Η Δημόσια Διοίκηση ως μορφοκλασματικό σύνολο (fractal)

Είναι προφανές πως η Κίνα του 1,4 δισεκατομμυρίων κατοίκων, οι ΗΠΑ των 323 εκατομμυρίων κατοίκων και η Δανία των 5,5 εκατομμυρίων κατοίκων ανήκουν σε διαφορετικές κλίμακες από άποψη πληθυσμιακού μεγέθους. Παρά ταύτα, τα υπουργεία Υγείας της Κίνας, των ΗΠΑ και της Δανίας μπορούν να έχουν – και στην πραγματικότητα έχουν – παρόμοια αρχιτεκτονική στη δομή τους.

Τίποτα το περίεργο σε αυτή την ομοιότητα: τα Υπουργεία στις ανεπτυγμένες χώρες έχουν επιτελικό ρόλο και ό,τι βασικές λειτουργίες έχει να κάνει το υπουργείο Υγείας της Κίνας έχουν να κάνουν και τα υπουργεία Υγείας των δύο άλλων χωρών. Βεβαίως, μπορεί το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ να έχει υπό τις οδηγίες του εκατό φορές περισσότερα Νοσοκομεία από ό,τι τι υπουργείο της Δανίας. Αλλά οι λειτουργίες των δύο υπουργείων για αυτή την εποπτεία είναι ίδιες, απλώς το ένα χρειάζεται πολύ περισσότερους υπαλλήλους. Αλλά όχι διαφορετική αρχιτεκτονική όχι διαφορετικές δομές.

Αυτή η ιδιότητα, το να παραμένει το ίδιο οργανωτικό σχήμα ενός συστήματος παρά τη μεγέθυνση ή σμίκρυνση της κλίμακας καλείται αυτό-ομοιότητα (self similarity) και είναι βασικό χαρακτηριστικό των fractals (μορφοκλάσματα, ή μορφοκλασματικά σύνολα).

Στην πραγματικότητα, τα fractal αποτελούν μια από τις δημιουργικές δυνάμεις στη φύση, υπό την έννοια της αυτο-ομοιότητας που υπάρχει, άλλοτε εμφανώς και άλλοτε σε αφαιρετικό επίπεδο, σε πολλά δημιουργήματα στη φύση. Επί παραδείγματι, σε πολλές περιπτώσεις ένα κλαδί ενός δένδρου είναι όμοιο με το δένδρο ή μια δομική λεπτομέρεια ενός βουνού είναι όμοια με τη δομή του βουνού.

Παρά το ότι οι ιδιότητες και η μελέτη των fractals ανήκουν στην Μαθηματική επιστήμη, τα fractals έχουν σήμερα ευρύτατες εφαρμογές στη Φυσική, τη Χημεία, τις κατασκευές, την Πληροφορική και την μετάδοση δεδομένων, στην κινητή τηλεφωνία και γενικά στις Επικοινωνίες, τη Διοίκηση, τη Βιολογία, τη Γεωφυσική και την Οικονομία. Η βασική τους αξία έγκειται στο ότι μπορούμε με την επανάληψη πολύ απλών οργανωτικών σχημάτων να επιτύχουμε εξαιρετικά σύνθετες οντότητες.

Μια δομή που συναντάμε πολύ συχνά σε πανεπιστημιακά εκπαιδευτικά συγγράμματα για τα fractals είναι το μπρόκολο, όπου κάθε κλαδάκι του έχει ακριβώς την ίδια μορφή με το συνολική δομή.

Ακόμη και αν κόψουμε ένα τμήμα από ένα κλάδο του μπρόκολου, πάλι θα έχουμε την ίδια δομή με αυτήν του ολόκληρου μπρόκολου.

Εύχομαι Χρόνια Πολλά και Καλή Χρονιά!

Θα τα ξαναπούμε το Γενάρη.