Ιωάννης Π. Παναγιωτούλιας, Γ.Γ. Δήμου Ελευσίνας, Postdoc, Ph.D, M.Sc, MBA, B.Sc.

Από την ομιλία του Γενικού Γραμματέα του Δήμου Ελευσίνας και μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής του Κλεισθένη, στο 7o Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ), σε συνεργασία με την International Solid Waste Association (ISWA), με θέμα «Επιτάχυνση της Μετάβασης στην Κυκλική Οικονομία – Ευκαιρίες & Κίνδυνοι», που έλαβε χώρα στις 28 και 29 Σεπτεμβρίου 2022, στα ιστορικά κτήρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, στην Οδό Πατησίων.
Κύρια σημεία της ομιλίας του Γενικού Γραμματέα
Η Επιτάχυνση της Μετάβασης στην Κυκλική Οικονομία (με όρους Κυκλικής Αποδοτικότητας & Εξοικονόμησης Φυσικών Πόρων) αποτελεί σήμερα θέμα ζωτικής σημασίας σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.
Η Ελλάδα κατατάσσεται στις χειρότερες επιδόσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ όσον αφορά στην ανακύκλωση. Η χώρα μας δεν έχει πετύχει τους στόχους των τελευταίων ετών και συνεχίζει να χρησιμοποιεί σε συντριπτικό ποσοστό, τη μέθοδο της ταφής των απορριμμάτων, ανακυκλώνοντας ένα ποσοστό που ανέρχεται μετά βίας στο 20%. Αυτή τη στιγμή ανακυκλώνονται περί τους 500.000 τόνους υλικών τον χρόνο που αντιστοιχεί μόλις στο 20% των απορριμμάτων της ελληνικής κοινωνίας, και το υπόλοιπο 80% οδηγείται σε χώρους υγειονομικής ταφής ή και παράνομες χωματερές σε αρκετές περιπτώσεις. Κατά μέσο όρο στην ΕΕ γίνεται ταφή σε ποσοστό μικρότερο του 25% των απορριμμάτων, ενώ η ανακύκλωση φτάνει, πάντα κατά μέσο όρο, στο 55%.
Επίσης σε ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στην Αττική από τη MΕΤΡΟΝ, τον Μάιο του 2022 και για λογαριασμό του ΕΔΣΝΑ, οι πολίτες διαπίστωσαν έλλειμα διαχείρισης αλλά και ενημέρωσης όσον αφορά στη διαχείριση των απορριμμάτων και στην ανακύκλωση, με τους ίδιους να μην ξέρουν τι πρέπει να κάνουν. Ενδεικτικά:
το 81% πιστεύει ότι η ανακύκλωση των απορριμμάτων δεν γίνεται σωστά.
το 61% δεν γνωρίζει τι είδους απορρίμματα καταλήγουν στον καφέ κάδο.
το 73% θεωρεί «πολύ έως αρκετά σοβαρό» το θέμα καθαριότητας & σκουπιδιών.
το 68% εκτιμά ότι σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη βρισκόμαστε πολύ πίσω.
το 76% θεωρεί ότι οι χωματερές είναι ντροπή για όλους μας.
το 79% ότι το σύστημα διαχείρισης πρέπει να αλλάξει.
μόνον ο μπλε κάδος έχει καταγραφεί πλήρως ως «κάδος ανακύκλωσης» στη συνείδηση των πολιτών.
στον πράσινο κάδο δεν είναι πλέον σαφές τι σκουπίδια βάζουμε, εφόσον ένας στους τέσσερις απαντάει «απορρίμματα που δεν ανακυκλώνονται» και το 38% απαντάει «γενικά σκουπίδια».
το 67% δεν γνωρίζει με τι τρόπο θα μπορούσε να μειώσει τα απορρίμματα που παράγει, ενώ το 90% δηλώνει ότι κάνει προσπάθεια.
το 76% δηλώνει ότι χρειάζεται περισσότερη ενημέρωση όσον αφορά το πώς διαχωρίζονται τα απορρίμματα και τι ανακυκλώνεται, και το 91% ζητάει περισσότερους κάδους ανακύκλωσης.
Έναντι όλων των παραπάνω κρίνεται σημαντικός ο ρόλος της αυτοδιοίκησης στο να αναλάβει ουσιαστικές πρωτοβουλίες, για τη μετάβαση των πόλεων σε «Έξυπνες και Κυκλικές Πόλεις» όπου μέσα σε αυτόν κατοικούν «Έξυπνοι και Κυκλικοί Πολίτες». Το μεγάλο ερώτημα όμως που τίθεται είναι κατά πόσο η αυτοδιοίκηση ως θεσμός είναι έτοιμη για την «Επιτάχυνση της Κυκλικής Μετάβασης», αλλά και τι απαιτείται για τη μετάβαση αυτή. Απαντώντας στο παραπάνω ερώτημα, μπορούμε να καταλήξουμε στα παρακάτω δεκατρία (13) βασικά σημεία:

1. Χαρτογράφηση των Κυκλικών Αναγκών, μέσα από έναν οδικό χάρτη και σύμφωνα με τις ανάγκες, τις προτεραιότητες, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες του κάθε Δήμου, Τοπικής Κοινωνίας.
2. Δημιουργία κατάλληλης δομής στον Οργανισμό Εσωτερικών Υπηρεσιών (ΟΕΥ) υποστηριζόμενη από κατάλληλη στελέχωση, περιγράμματα θέσεων, αρμοδιότητες και ρόλους.
3. Ανάπτυξη Συμπράξεων, Συνεργασιών με όλα τα Ενδιαφερόμενα Μέρη, για την ενίσχυση της ανάπτυξης και εφαρμογής των καινοτόμων κυκλικών εργαλείων, καθώς και την υλοποίηση κοινών πρωτοβουλιών.
4. «Κυκλική Επαίδευση» ή «Κυκλική Ευαισθητοποίηση» ή «Κυκλικός Εγγραμματισμός» ή «Κυκλική Ικανότητα», τα οποία αποτελούν ζωτικής σημασίας δεξιότητες του 21ου αιώνα, με σκοπό τη μάθηση, την πληροφόρηση, την επικοινωνία και την επίλυση βασικών προβλημάτων.
5. Διασύνδεση του Επιχειρησιακού Σχεδίου και των Στρατηγικών Στόχων, καθώς και της Ψηφιακής Στρατηγικής με την Κυκλική Μετάβαση και τους Παγκόσμιους Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης (SDGs).
6. Έμπρακτη Δέσμευση της Διοίκησης, η οποία θα πρέπει να επιδεικνύει ηγεσία, να παρακινεί, να κατευθύνει, να υποστηρίζει το ανθρώπινο δυναμικό και να διαθέτει τους απαραίτητους πόρους, για την αποτελεσματικότερη υλοποίηση του Κυκλικού Μετασχηματισμού.
7. Διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφορετικών Υπηρεσιών/ Τεχνολογιών/ Συστημάτων/ Διαδικασιών, στα πλαίσια της διεργασιοκεντρικής προσέγγισης, όπου όλος ο Δήμος να λειτουργεί ως μια οντότητα.
8. Υιοθέτηση Κατάλληλων Δεικτών Επίδοσης (KPIs) καθώς ένα σύγχρονο Κυκλικό Σύστημα θα πρέπει να το παρακολουθούμε μέσα από ειδικούς δείκτες απόδοσης, οι οποίοι να μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια προβληματικά σημεία των διαδικασιών και αποκλίσεις από τους Στρατηγικούς Στόχους, ώστε έτσι να μπορούμε εγκαίρως να προχωρούμε στις σωστές διορθωτικές κινήσεις.
9. Αξιοποίηση όλων των Διαχειριστικών Εργαλείων, ώστε να Διαχειριστούμε την Κυκλική Μετάβαση μέσα από την αναζήτηση όλων των Θεσμικών (Κανονισμοί, Οδηγίες, Συστάσεις), Τεχνολογικών (Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές), Οικονομικών (Φόροι, Αντισταθμιστικά Οφέλη, Κίνητρα – Αντικίνητρα), Κοινωνικών (Ενημέρωση, Εκπαίδευση), Διαχειριστικών (Διεθνή Πρότυπα ISO, Διαδικασίες, Οδηγίες Εργασίας, Αναφορές), Εργαλείων, Εμπειρικών Μέτρων – Μέσων και Καλών Πρακτικών που είναι αναγκαία για την βελτιστοποίηση της Κυκλικής Ικανότητας και Κυκλικής Μετάβασης.
10. «Ευαισθητοποίηση» και Ενεργός Συμμετοχή ως ένα χρήσιμο εργαλείο που υλοποιείται μέσω οργανωτικών σχεδίων. Ευαισθητοποίηση με διάφορα μέσα (όπως: webinar, ημερίδες, ενημερωτικές ιστοσελίδες, δημιουργία κατάλληλου γραφείου ενημέρωσης, διάφορες άλλες «εκστρατείες»), αλλά και μέσα από έργα υποδομής (Πράσινα Σημεία, Κέντρα Κυκλικής Οικονομίας, Συστήματα Παρακολούθησης, Έξυπνοι Κάδοι, κτλ.).
11. Προβλεπτική αντίδραση μέσα από τη Διαχείριση Διακινδύνευσης και της Επιχειρησιακής Συνέχειας, δηλαδή της ικανότητας ενός Δήμου, να παρέχει υπηρεσίες ακόμα και κάτω από υπερβολικά αντίξοες συνθήκες. Αυτό προϋποθέτει την ανάπτυξη και κατάρτιση ενός μακροχρόνια στοχευμένου και προληπτικού σχεδιασμού ο οποίος θα έχει αναλύσει το Εσωτερικό Περιβάλλον και το Εξωτερικό Περιβάλλον του Δήμου, ώστε να αντιμετωπιστούν οι απειλές και να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες, που μπορεί να επηρεάσουν την Μετάβαση στην Κυκλική Εποχή και να επιτευχθούν τα όποια Προσδοκώμενα Κυκλικά Αποτελέσματα.
12. Δημιουργία μιας δυναμικής και πλήρως ρεαλιστικής Ψηφιακής Αναπαράστασης της πόλης (Ψηφιακή Αποτύπωση), όπου αλλάζοντας γρήγορα, οικονομικά και αποδοτικά διάφορες κυκλικές παραμέτρους, να ανιχνεύσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα επηρεαστούν οι αντίστοιχες μεταβλητές απόκρισης. Η λύση έρχεται μέσω της Τεχνολογίας των Ψηφιακών Διδύμων (Digital Twins), με την οποία μπορούμε να αναπτύξουμε Προγνωστικά Μοντέλα, τα οποία να μετατρέπουν την καταγεγραμμένη πληροφορία σε γνώση, αναβαθμίζοντας τις δυνατότητές μας για διάγνωση και πρόγνωση, αλλά και για ενεργό συμμετοχή.
13. Αναζήτηση όλων των Χρηματοδοτικών Εργαλείων, όπου κάθε Δήμος θα πρέπει να βρει το κατάλληλο μείγμα χρηματοδοτικών «εργαλείων», το οποίο θα αποφέρει το βέλτιστο κατά περίπτωση αποτέλεσμα για την πραγματοποίηση των κυκλικών έργων με το μικρότερο δυνατόν κόστος.
    Αξίζει να σημειωθεί πως τα ζητήματα κυκλικής οικονομίας δεν μπορούν από την μία μέρα στην άλλη, έτσι όπως έχουμε δομήσει τον καταναλωτικό πολιτισμό μας, να θεραπευτούν. Τα θέματα κυκλικής οικονομίας απαιτούν πάνω από όλα έναν «Ηθικό Προβληματισμό και Επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη βιόσφαιρα», καθώς η φύση και ο πολιτισμός είναι δυο έννοιες αλληλένδετες και συνδεδεμένες μεταξύ τους. Η φύση παρέχει βασικές εισροές στον πολιτισμό και ο πολιτισμός δρα στη φύση σε έναν μόνιμο «βρόχο ανατροφοδότησης». Ο πολιτισμός – με την ευρύτερη έννοια της στάσης, των συμπεριφορών, των αξιών, των εκφράσεων, των κανόνων, των προτύπων διαβίωσης, της τοπικής και παραδοσιακής γνώσης, της μετάδοσης δεξιοτήτων και των καλών πρακτικών – μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην «Επιτάχυνση της Μετάβασης στην Κυκλική Οικονομία». Πρέπει να γίνουμε όλοι μας «Κυκλικά Εγγράμματοι» και «Κυκλικά Ικανοί», εάν θέλουμε να διαφυλάξουμε το μέλλον των επόμενων γενεών.